Yetiştirici Köşesi

Doğru ismiyle “Şeker pancar posası”, halk arasında ise yanlış ismiyle “Şeker pancarı küspesi” denilen yem maddesi şeker pancarından şeker alındıktan sonra kalan posa kısmıdır. Şeker fabrikalarının kuruluş yıllarında hayvanlara tükettirilmesi için kampanyalar ve yoğun araştırmalar yapılan bu yem şimdilerde zaman zaman altın değerine yükselebiliyor. Aşağıdaki resimde göreceğiniz gibi yetiştiriciler genellikle küspe havuzu dedikleri yerlere döktükten sonra hayvanlarına yedirmeye başlarlar. Son yıllarda bunun çok sakıncalı olduğu anlaşıldıktan sonra artık üzeri silaj yaparmış gibi kapatılarak veya büyük balya halinde sarılarak silolanıp silaj şeklinde muhafaza edilmesi yoluna gidilmeye başlanmıştır.

Şeker pancarı posası hayvan için faydalı mıdır?

Hakkında çeşitli efsaneler olan şeker pancarı posası beslemesi üzerine yazılacak çok şey bulunmaktadır. Bu yazıda sadece ne kadar ve nasıl yedirilebileceği konusunda bilgi verilecektir. Şeker pancarı posası için öncelikle her hayvan tarafından sevilerek tüketilen bir yem maddesi olduğu söylenmelidir. Uygun miktarlarda yedirildiğinde içeriğindeki lifli maddeler işkembede kolay ve hızlı bir şekilde parçalanarak faydalı asitlere dönüştürülür. İçerisinde bir miktar şeker olsa da diğer bir madde olan pektinin bakterilerce sindirimi sonrası mide asitliğini fazla düşürmez. İşkembede faydalı bakterilerin sindirimini artırır, bu sayede diğer yemlerin sindirimini de artırır.  

Yedireceğiniz şeker pancarı posası nasıl olmalıdır?

Fazla su içerdiğinden dolayı çabuk bozulan bir yem maddesi olduğu için son zamanlarda fabrika çıkışında su miktarı azaltılmaya çalışılmaktadır. Büyük top balyalar halinde sıkıştırılarak satılması için içerisindeki su miktarının azaltılması gerekmektedir. Hava alması engellenecek şekilde iyi sıkıştırılarak saklanmadığı durumlarda içerisinde toksinler oluşturarak birçok hastalığa sebep olabilmektedir. Bu nedenle iyi hazırlanmış ve yedirilecek olan şeker pancarı posası aşağıdaki resimde görüldüğü gibi elimize aldığımızda ilk günkü gibi sert ve rengi değişmemiş bir yapıda olmalıdır. Kokmamalı ve yapışkan olmamalıdır. Özellikle rengi koyulaşmış olan posanın toksin içeriğinin daha yüksek olunduğuna pek çok kez şahit olunmuştur. Yukarıdaki resimde görüleceği gibi sarımsı-turuncu renkli tabakalanma yapmış şeker pancarı posası ise istif edildiğinde yeterince sıkıştırılmadığı veya hızlı soğumadığı için pektin denilen faydalı maddenin parçalanması sonucu renk değiştirmiştir.

Şeker pancarı posasını silaj yapmak için sıkıştırmadan önce soğuk su sıkmayınız.

Posa yığın haline getirilirken bazı yörelerde olduğu gibi soğutmak için su sıkılmamalıdır. Şeker pancarı posasında su içeriği arttıkça bozulma riskinin de arttığı bilinmelidir. Artan su sıkıştırıldıktan sonra posanın içerisindeki faydalı olan şeker ve az da olsa mineralleri yıkayarak akmasına sebep olmaktadır. En iyi posa silajı üretimi 24 saati geçmeyen yaklaşık sıcaklığı 40 °C’ye düşmüş posadan yapılmaktadır. Zaman uzarsa silolanmadan önce posa içerisinde fermentasyon başladığı için şeker biter, silaj yapıldıktan sonra ikincil fermentasyon ile istenmeyen maddeler üreyebilir. Silaj yapmak için en iyi posa kuru madde oranı %24-26’dır. Türkiye’de balya şeker pancarı posası silajının kuru maddesi %19 civarındadır.

Şeker pancarı posası ne kadar yedirilmelidir?

Dünyada birçok yayında şeker pancarı posası besi hayvanlarına günde 10-20 kg, süt ineklerine ise 20-30 kg yedirilebilir diye yazmaktadır. Bu miktar besleme Türk yetiştiricisi için çok yüksek olarak kabul edilebilir. Bizim üniversitelerimizde yapılan araştırmalarda da belirtilen rakamlarda besleme yapıldığında belirgin bir sıkıntı gözlenmemiştir. Şeker pancarı posası özel bir yem maddesidir, az yedirildiğinde midede sindirim ve problemleri düzeltebilir. Fazla yedirildiğinde ise değişik derecelerde asidozis denilen mide ekşimesine sebep olabileceği için sindirimi bozabilir, süt yağını düşürebilir. Şeker pancarı posasının rasyonlarda genellikle 5-10 kg arası yedirildiğinde midede sindirimin düzelerek dışkı cıvıklığının ve düşük süt yağı probleminin azaldığı gözlenmektedir. Özellikle soğuk havalarda hayvanı ısıtıcı özelliği olduğu da söylenebilir. Süt ineklerine şeker pancarı posası yedirilmesinin verim ve sütün yapısı üzerine etkileri aşağıdaki tabloda sunulmuştur².

Süt ineklerine artan miktarlarda şeker pancarı posası yedirilmesinin süt verimi ve özellikleri üzerine etkileri

Koyun ve toklular için de hayvanın canlı ağırlığına göre günde 1-2 kg düzeyine kadar yedirilebilir. Van’da yapılan bir araştırmada¹, toklu besisinde arpa ile sağlanan enerjinin %70’inin şeker pancarı posasıyla sağlandığında kesim sonrası karkas özelliklerinin olumsuz etkilenmediği ve besleme maliyetinin azalabileceği ileri sürülmüştür.      

Şeker pancarı posası sütü ve eti değiştirir mi?

Şeker pancarı posasının lifli yapısı faydalı olmakla birlikte içerisinde okzalik asit dediğimiz fazla olduğu için yüksek miktarlarda yedirilmesinde ishallere yol açabilir. Posanın özellikle fosfor, vitamin A ve diğer vitaminler ile bakır, çinko, selenyum gibi önemli minerallerden eksik olduğu unutulmamalıdır. Posa ile beslemede süt renginin koyulaştığı ve tadının değiştiği söylenmektedir. Bu durumda yedirilen posa miktarının azaltılması, beslemenin sağım sonrasına bırakılması ve ahırda sağım yapılmaması tavsiye edilebilir.

Bazı besicilerde kesim sonrası et renginin abuk koyulaştığını ileri sürmektedirler. Bunun çoğunlukla doğru olabileceği söylenebilir. Çünkü şeker pancarı posası ile beslemede en az ayda bir olarak tarif edilen ADE vitaminlerinin iğne şeklinde yapılması ihmal edilmektedir. Bazı et rengini düzenleyen ve günlük olarak yeme katılan premiks şeklinde minerallerle besleme de ihmal edilmektedir. Vitamin ve minerallerin yem kadar önemli olduğu unutulmamalıdır.

Kaynaklar

1. Öztürk Y., Karslı M.A., Aldemir R., Bolat D. (2011). Effects of substituting barley with wet sugar beet pulp silage prepared with wheat bran on fattening performance, carcass quality of lambs and cost. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 17(3), 445-450.
2. Münnich, M., Khiaosa-Ard, R., Klevenhusen, F., Hilpold, A., Khol-Parisini, A., Zebeli, Q. (2017). A meta-analysis of feeding sugar beet pulp in dairy cows: Effects on feed intake, ruminal fermentation, performance, and net food production. Animal Feed Science and Technology, 224, 78-89.    

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya