Yetiştirici Köşesi

Uzun zamandan beri bu konuda yazmak istiyordum. Çünkü merak eden çok sayıda yetiştirici hidroponik arpa çimi hakkında sorular soruyorlar. İnternette bu konuyla ilgili muhteşem efsaneler dolaşıyor. Bazen ben de bu söylenenler karşısında “Acaba ben mi yanlış biliyorum?” diye tereddütte düşüyorum. 

“Hidroponik” veya “Topraksız tarım”, bitkilerin gelişimi için gerekli olan bitki besin elementi ve suyun kök bölgesinde, toprak dışında farklı katı veya sıvı ortamlar kullanılarak bitki yetiştiriciliğinin yapıldığı gelişmiş bir üretim tekniği olarak tanımlanabilir1. Son dönemlerde ülkemizde de yetiştiricilerimiz altın bulmuş gibi hidroponik şartlarda üretilen arpa çimiyle ilgileniyorlar, üretimleri ve hayvanlar üzerindeki etkilerini merak ediyorlar. Aşırı derecede kaba yem sıkıntısının bulunduğu ülkemizde elbette onlar da haklılar. Yemin kıt, üretim maliyetlerinin yüksek olduğu bir yerde herkesin alternatif yem kaynakları araması gayet normal bir durumdur. Aslında arpa çimine olan bu ilgi ülkemizdeki yeşil kaba yem sıkıntısının ölçüsünü de gösteriyor.

Arpa çimi ile arpa aynı yem mi?

Arpanın çimlendirilmesiyle üretilen arpa çimi sanki tane arpa ile eşdeğermiş gibi bir algı yapılıyor. Çim arpanın artık kaba yem şekline dönüşmüş halidir. İçeriğindeki bütün besin madde düzeyleri de değişmiştir. Bu nedenle arpa gibi düşünülerek hayvanlara yedirilemez. Son aylarda Journal of Dairy Science isimli dünya çapında bu alanda yayın yapan önemli bir bilimsel dergide Çinli ve İngiliz bilim insanları arpa çiminin kullanımıyla ilgili bir makale yayınladılar2. Bu makalede “hidroponik” yani “topraksız tarım” şartlarda üretilen arpa çiminin süt ineklerine yedirilmesinin sonuçları değerlendirilmiştir. Makalede üretilen arpa çiminin kuru madde ve besin madde düzeyleri aşağıdaki Tablo 1’de sunulmuştur.

Türkiye’de de Karabük Üniversitesinden araştırmacı Muhammet KARAŞAHİN Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisinde hidropnik arpa çimi üzerine bir makale yayınlamıştır3. Bu makalede arpanın ön ıslatma süresi ve ortam sıcaklığına bağlı olarak birim metrekaredeki verimleri hesaplanmıştır (Tablo 2 ve Resim 1). 

Hayvanlar ne kadar arpa çimi yiyebilir ve üretmek için ne kadar alana ihtiyaç duyulabilir?

Hidroponik arpa çimi üretmek için genel olarak ön ıslatma süresi olarak 24 saat, tohum yoğunluğu olarak 8,7 kg/m2, yetiştirme süresi (hasat zamanı) olarak 6 gün, ortam sıcaklığı olarak 22 °C, ışıklanma süresi ve rengi olarak 24 saat beyaz ışık, sulama süresi ve sıklığı olarak 40 saniye/120 dakika uygulaması tavsiye edilmektedir3. 

Yetiştiricilerimizin yemler hakkında karar verirken yaptıkları önemli bir hata var. Yemleri olduğu haliyle değerlendiriyorlar. Oysa her bir yem %100 oranında kurutulduğunda ne kadar enerji ve protein gibi besin maddelerini içerir onu dikkate almalıdırlar. Arpa çimi buna güzel bir örnek teşkil ediyor. Tablo 2 kontrol edilecek olursa tepsinin 1 m2’sine 8,7 kg arpa serilmiş ve 7 gün sonra 37 kg’ın üzerinde arpa çimi elde edilmiştir. Arpa çimi yetiştiricilerimizin yaptığı gibi ıslak haliyle değerlendirilirse elde edilen bu rakam müthiş bir verim düzeyidir.

Fakat %100 kuru madde düzeyine çevrilirse yani tamamının kurutulmuş olduğu düşünülürse tablodan da görüleceği gibi yaklaşık 5 kg’ın üzerinde bir kuru madde içeren arpa çimi verimi olur. Yani en fazla başlangıçtaki kullanılan arpa kadar yeşil ot alabilirsiniz. Bu sizin için karlı ve mantıklı bir miktarsa ve değerliyse rahatlıkla arpa çimi hazırlayarak yedirebilirsiniz.

İkinci olarak eğer arpa çiminin rasyonda kullanılması düşünülüyorsa ve kapalı bir alanda üretim yapılacaksa ısı ve ışıklandırma masraflarının da dikkate alınması gerekir. Günümüzde enerji fiyatlarının yüksekliği dikkate alınırsa bunun da düşünülmesi ve hesaplanması gereken önemli bir girdi olabileceği düşünülebilir.

Üçüncü olarak da üretim alanının hesaplanması gerekir. Sizlere bildirdiğim ilk makalede ineklerin rasyonlarında kuru maddede %4.8 oranında arpa çimi yedirilmiştir. Bu makalede ineklerin günde yaklaşık 25 kg kuru madde içeren kaba ve konsantre yemlerden oluşan rasyonu tükettikleri bildirilmiştir.  

Basit bir hesapla Tablo 1’den de görüleceği gibi bir ineğin rasyonunun yaklaşık %5’i kadar düzeyde %10,2 kuru maddesi olan bu arpa çiminden günde 12,5 kg civarında yedirildiği anlaşılmaktadır. Bu sadece tüm rasyon kuru maddesinin 20’de 1’i kadar için hesaplanan miktardır. Yani tüm rasyonun %10’u kadar yedirseniz bir ineğe günde 25 kg kadar yeşil arpa çimi yedirmeniz gerekir. Anadolu’da yaygın olan aile tipi işletmelerin 10 ineği için günde yeşil halde 250 kg arpa çimine ve bunu üretmek için 6-7 m2 alana ihtiyaç duyulacağı hesaplanabilir. Arpa çimi yaklaşık 7 günde bir yetiştiği için 10 ineğe belirtilen miktarda her gün arpa çimi yedirmeniz için yaklaşık 50 m2 üretim alanına ihtiyaç duyulacaktır. 

Arpa çiminin besin madde düzeyi bunun üretimine katlanmaya değer mi?

Yeşil arpa çiminin hayvanlara vereceği besinleri düşünmeniz gerekiyor. Yaklaşık 1 hafta sonunda kuru maddesinde %15 ham protein olan bir ot kaynağını az miktarda da olsa hayvanlarınıza yedirebilirsiniz. Tablo 1 incelenecek olursa arpa çimindeki bu proteinin oldukça önemli bir kısmının NPN yani gerçek protein değil azotlu madde yapısına olduğu anlaşılabilir. Zaten araştırmada da sonuç olarak arpa çiminin düşük ham proteinli rasyonlarda bir etkinliğinin olmadığı fakat ham protein düzeyi yüksek olan rasyonlarla beslenen hayvanlarda verimi olumlu etkileyebileceği bildirilmiştir.
Hidroponik olarak yetiştirilen arpa içerdiği karoten ve hayvanların yeşile karşı ilgileri nedeniyle belki yem tüketimini artırıcı etki yapabilir.

Ayrıca sindirim oranı da fena değil denilebilir. Gerisinde de fazladan bir etkisinin olabileceği açık bir şekilde söylenemez. Oldukça körpe olan ve lif yapısı süt yağını sürdürmede yeterli olamayabilecek bu yem kaynağının süt kalitesi ve fiyatlandırması üzerine etkisinin de göz önüne alınması gerekir. Tüm bu nedenlerden dolayı hidroponik arpa çimi üretiminin daha az yem ihtiyacı olan koyun-keçi hayvanlar ile yumurtalarının sarartılması şart olan gezen ve organik tavukçuluk için daha mantıklı bir yaklaşım olabileceğini söyleyebilirim.  

Arpa çiminin inekler için yüksek miktarda üretilmesinin bizim şartlarımızda hem üretim masrafı hem de miktar açısından zor olacağını düşünüyorum. Mevsimler de dikkate alınırsa özellikle yeşil ot tüketiminin azaldığı dönemlerde arpa çimi üretilmesi için enerji maliyetlerinin önemli bir kısıtlayıcı faktör olabileceği akla gelebilir. Sonuç olarak “Attığım taş ürküttüğüm kurbağaya değer” diye düşünüyorsanız elbette hidroponik arpa çimi için yatırım yapabileceğinizi söyleyebilirim.

Kaynaklar

1-    Şahin A.U. (2020). Artan nüfus ihtiyaçları ve toprak sorunlarına alternatif çözüm: topraksız tarım http://www.turktarim.gov.tr/Haber/398/artan-nufus-ihtiyaclari-ve-toprak-sorunlarina-alternatif-cozum-topraksiz-tarim  Türktarım- Ocak-Şubat.

2-    Wu, Z. H., Du, C., Hou, M. J., Zhao, L. S., Ma, L., Sinclair, L. A., & Bu, D. P. (2024). Hydroponic barley supplementation fed with high protein diets improves the production performance of lactating dairy cows. Journal of Dairy Science.

3-    Karaşahin, M. (2014). Kaba yem kaynağı olarak hidroponik arpa çimi üretiminde kuru madde ve ham protein verimleri üzerine farklı uygulamaların etkileri. Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1), 27-33.