Prof. Dr. Nurettin Gülşen
Bazı hayvan besleme uygulamaları şap hastalığının yönünü değiştirebilir!
13 Mart 2023
Yetiştirici Köşesi
Anadolu’da birçok süt ineği işletmesi yıllar içerisinde büyük bir değişim geçirdi. Sadece hayvanların ırkları ve verim özellikleri değil aynı zamanda barınma şartlarında da ciddi değişimler yaşandı. Önceleri hayvanların bağlı olduğu kapalı ahırlar yaygın iken son dönemlerde teşviklerle birlikte daha modern olan otomasyonlu tam veya yarı serbest dolaşımlı ahırlar her yerde yaygınlaştı. Tabii eski bağlı sistemi devam ettiren aile tipi işletmelerin sayıda az değil.
Kum yataklık bulunan modern bir süt ineği işletmesi
Bir inek ne kadar süre yatmalıdır?
Yeni yapılan ahırlarda hayvanlarda her türlü son sistem otomasyon hızlı bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Elbette bu sistem ve makinalar yetiştiricilerimizin hayatını fazlasıyla kolaylaştırıyor. Her şey güzel de gözden kaçırılan önemli bir konu var. Hayvanlar nereye yatırılacak? Hayvanlar bir makine değil bizim gibi canlıdırlar. Kendimize olduğu gibi onlara da rahat yaşayacakları konfor alanları oluşturmamız gerekiyor. Süt inekleri günde 10-12 saati yatarak geçirmek zorundadır. Bu bilimsel bir gerçektir ve dünyada saygın bir dergi olan “Journal of Dairy Science” isimli dergide bu konuda yapılan araştırmalar sonucunda günlük ortalama olması gereken süre olarak bildirilmiştir1.
Aşağıdaki resimde de görüleceği gibi Türkiye şartlarında birçok işletmede hayvan başına yeterli yataklık bulunmadığı gibi hayvanların rahat yatıp kalkacakları ve üzerinde dinlenecekleri yataklık materyali de neredeyse kullanılmamaktadır. Modern işletmelerde de hayvanların çoğu beton zemin üzerinde yatırılmakta; sap-saman, talaş ve kum gibi altlık materyalleri hemen hemen hiç kullanılmamaktadır. Son dönemlerde farklı kauçuk veya plastik yataklıklar yaygınlaşmaya başlamakla birlikte uygulandığı işletme sayısı yeterli değildir.
Anadolu’da birçok yerde görülen bir süt ineği işletmesi
Hayvanın yatmamasının bedeli ne olabilir?
Hayvanın zorunlu olarak ayakta kalmasının bedeli inanın çok yüksek olacaktır. Kendimizden bildiğimiz gibi biraz ayakta kalsak “ayaklarıma karasular indi” deyimini hemen kullanarak oturacak veya uzanacak bir yerler ararız. Yaklaşık 650 kg canlı ağırlığında bir hayvanın 4 ayak üzerinde uzun süre ayakta bırakmanın elbette olumsuz etkileri olacaktır. Yapılan araştırmalar inekleri 4 veya daha fazla ardışık saat ayakta zorla tutma sonucunda hayvanın yorgunluğu telafi etmek için kesintisiz uzun süre yatmaya meylettiğini göstermiştir. Bunun sonucunda günlük yem tüketiminde %32 azalma olduğu bulunmuştur. Yem yemeyen hayvan süt veremez, çabuk hastalanır.
Dışkı ve çamur içerisinde barındırmanın etkileri
Yukarıdaki resimden de görüleceği gibi pek çok zaman süt ineği işletmelerinde hayvanların dizlerine kadar dışkı içerisinde kaldıklarına rastlanılmaktadır. Aşağıdaki resim de hayvanın kötü şartlarda dahi yatacak yer aradığının göstergesidir. Çinli araştırıcılar2, inek ve düvelerin dışkı ile karışık çamur içerisinde günde ancak 3 ve 5 saat yattıklarını fakat buna karşılık kuru toprakta bulundurulanların yaklaşık 13 saat yattıklarını bulmuşlardır. Ayakta kalmanın bazı olumsuz etkileri bulunmaktadır. Örneğin yedirilen yemin enerjisinin önemli bir bölümü ayakta kalmaya harcanmaktadır. Özellikle doğum sonrası hayvanın enerji ihtiyacı zaten karşılanamazken hayvanın yediği enerji gereksiz yere ayakta kalmaya harcanmaktadır. Hayvan enerjisiz kaldığında bağışıklık sistemi çökmekte ve hastalıklara yakalanma oranı artmaktadır. Özellikle enerji yetersizliği ve yorgunluk nedeniyle uzun süreli aralıksız yatmanın mastitis gibi hastalıkları artırdığı unutulmamalıdır. Henüz araştırma sonuçları tam olarak desteklemiyorsa da dışkı-çamur karışımları tırnak yapısını bozabileceği ve digital dermatitis gibi birçok ayak hastalığı kendiliğinden oluşturabileceği bilinmelidir.
Yatacak yeri olmayan inekler
Bütün bunların sonunda yetiştiricilerimiz hayvanlara yedirecek saman bulamıyorken altına serecek samanı nereden bulacağız diye serzenişte bulunabilirler. Bu düşüncelerinde çok da haklı olabilirler ama daha az sorunlu ve verimli hayvancılık yapmak istiyorlarsa hayvanlarının verimleri ve yedikleri yem kadar bulundukları ortamın konforlarına da dikkat etmek gerektiklerini unutmamalıdırlar. İnsan gibi hayvanların da yaşadıkları alanın kalitesinin önemli olduğu bilinmelidir. Sayın yetiştiricilerimiz, sebep ne olursa olsun hayvanlarınız aralıksız 3 saat veya daha uzun süre ayakta kalıyorsa acilen önlem almanız yapacağınız ilk işlerden birisi olmalıdır. Tüm dünyada olduğu gibi yakın zamanda ülkemizde de hayvancılık için verilecek teşviklerin başında hayvan refahı ve konforunu sağlayacak uygulamalar olacaktır.
Mutlu ve rahat hayvanın yüzü gülen yetiştiriciler oluşturacağı unutulmamalıdır.
Kaynaklar
- Tucker, C. B., Jensen, M. B., de Passillé, A. M., Hänninen, L., & Rushen, J. (2021). Invited review: Lying time and the welfare of dairy cows. Journal of Dairy Science, 104(1), 20-46.
- Chen, J. M., Stull, C. L., Ledgerwood, D. N., & Tucker, C. B. (2017). Muddy conditions reduce hygiene and lying time in dairy cattle and increase time spent on concrete. Journal of dairy science, 100(3), 2090-2103.
Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.
https://www.yetistiricisoruyor.com
nurettin@yetistiricisoruyor.com
https://www.facebook.com/yetistiricisoruyor/
Popüler Sorular