Yetiştirici Köşesi

Son günlerde Türkiye’nin gündeminde saman fiyatları var. Sebebi henüz tam olarak anlaşılamamış olsa da saman fiyatlarının artışı yetiştiriciyi zorluyor. Hayvan sayısının azalmasına rağmen saman fiyatlarının artması manidar olarak görülebilir. Belki kuraklığın etkisi, belki de samanın yakıt gibi başka alanlarda fazla kullanılıyor olması bu duruma yol açmış olabilir. Hayvancılıkta ileri ülkelerde genellikle altlık olarak kullanılmasına rağmen samanın her sene fiyat ve üretim miktarı açısından tartışmalara yol açması bizim için genel olarak kullanılan önemli yem statüsünü henüz kaybetmediğini gösteriyor.

Saman neden yedirilir?

Saman işkembeli hayvanların beslenmesi için temel kaynaklardan birisidir. İçerisinde enerji, protein ve mineral gibi besin maddeleri fazla yoktur. O zaman samanı vazgeçilmez kılan şey nedir? Saman geniş bir mide ve sindirim sistemine sahip işkembeli hayvanlar için bir dolgu yem kaynağıdır. Sindirim oranı düşüktür. Yarısı bile sindirilmeden dışkıyla atılmaktadır. Protein içeriği de en düşük yem maddesidir. Çünkü içerisinde ancak %3-4 düzeyinde protein bulunmaktadır. Enerjisi de oldukça düşüktür. Fakat en önemli özelliği hayvanların yağlanmasını engellemektir.

Mutlaka saman yedirmek zorunda mıyız?

Sanılanın aksine saman olmazsa olmaz bir yem maddesi değildir. Bizler yüksek süt veya et verimi olan hayvanlarda saman tüketimini kısıtlarken, verimi azalmaya yüz tutmuş ve yağlandırmaktan korktuğumuz hayvanlarımıza temel yem maddesi olarak saman yediririz. Az olarak kullandığımız hayvanlarda da saman besin maddeleri yönünden zengin yemlerin mide ve barsaklardan geçişini düşürerek sindirim ve değerlendirilmelerini artırmaktadır. Türkiye şartlarında genel olarak aile tipi işletmelerde geleneksel besleme uygulamaları nedeniyle saman tüketimi gereksiz yere yüksektir. Aslında yüksek miktarda saman tükettirilmesi hayvanların enerji ve protein almalarını engelleyerek verimlerini düşürmekte, kızgınlık göstermelerini engellemekte ve hayvanı kesime kadar götüren hastalıklara yol açabilmektedir. Yani yeni doğum yapmış, sütünü artıran, süt verimi yüksek olan, et verimi ve karkas randımanı fazla olan hayvanlar için fazla veya mutlaka saman kullanmaya gerek yoktur. Hatta bu hayvanlar için günlük 1 kg samanı geçmeyiniz. Aslında samanı yağlanma riski nedeniyle sütünü azaltan ve kurudaki süt inekleri ile genç düvelerinize yedirmeniz gerekmektedir. Yani elinizde az saman kalmışsa ve yenisini alamayacaksanız bu hayvanlarınız için saklayınız. Çünkü kurudaki bir inek veya gebe düve yağlanmaması için günde canlı ağırlığını %1’i veya günde 5-6 kg kadar saman tüketmesi gerekebilir.

Saman yerine hangi yemler kullanılabilir?

Samanın alternatifleri ne olabilir şeklinde sorular da sorulmaktadır. Tüm kaba yemler samanın alternatifi olabilir. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı Yem Analiz Laboratuvarı bünyesinde yapılan saman ve mısır silajına ait analiz sonuçları aşağıdaki Tabloda verilmiştir. Mısır silajı, yonca, ryegrass, çayır otları, buğdaygil otları ve silajları gibi yem maddelerinin rasyonda miktarının artırılması saman tüketimini azaltacaktır. Tablodan da görüleceği gibi mısır silajı gibi kaba yemlerin tüm besin maddeleri saman göre yüksek olduğu için belirtilen kaba yemlerin samanın yerine kullanılması durumunda tane yemler, protein küspeleri veya fabrika yemlerinin rasyonla tüketim miktarları da azalacaktır. Süte yeni giren ve yüksek süt verimli hayvanlar için bu uygulama daha önemlidir. Şeker pancarı posası, elma posası, üzüm posası, yan ürün havuç gibi yem maddelerinin kullanılmasının artırılması da saman tüketimini azaltacaktır. Alınan fabrika yemlerinde kepek veya selülozlu yan ürünler gibi yem maddelerinin yüksek olması da saman tüketiminin yetersizliğinde faydalı olacaktır. Çünkü bu yem maddelerindeki lifli maddeler hem su çekerek sindirim sistemini doldururlar, hem de geçişi azaltarak yemlerin sindirimini artırırlar. Yine de özellikle un içeriği fazla olan kepeklerin tüketimlerine dikkat etmek gerekir, mide asitliğini artırabilirler.

Zaman zaman yonca, nohut veya mercimek samanı gibi baklagil samanlarının kullanımlarının uygunluğu sorgulanmaktadır. Bunlarda saman alternatif yem maddeleridir: Hem proteinleri hem de sindirimleri samana göre daha fazla ve yararlıdır.

Mısır sapının saman yerine kullanımı hakkında çok soru gelmektedir. Mısır sapı hayvan tarafından da fazla sevilmeyen ve alışılması zor bir yem maddesidir. Sindirimi zor olup herhangi bir araştırma olmasa da samandan daha ince biçilerek veya öğütülerek yedirilmesi tavsiye edilebilir. Bunun dışında özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesinde fıstık sapı gibi kaynaklar topraklı ve küflü olmamak şartıyla saman yerine kullanılabilirler.

Saman gibi yem maddelerini harmanda almak ve bir yıllık almak her zaman daha iyidir. Çünkü hem ekonomiktir hem de hayvanlar bir yıl boyunca aynı samanı tüketmiş olurlar. Sonuç olarak samanı her hayvanda değil gerekli olan hayvanlarda kullanılması ve samana alternatif yem maddelerinin de samanın yerine rahatlıkla sorun oluşturmadan kullanılabileceği söylenebilir.

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.