Yetiştirici Köşesi

Yetiştiricilerimiz silajlık mısır biçim döneminin tayininde her zaman kafaları karışık oluyor. Sahada gördüğüm kadarıyla da mısırın biçim zamanı ile ilgili olarak yeterli düzeyde bilgi sahibi değiller. Çünkü yapılan analizlerde %20’ler düzeyinde kuru madde çıktığı gibi %35’in üzerinde de kuru maddesi çıkan mısır silajlarına sıklıkla rastlıyoruz. Oysa biçim zamanı silaj kalitesini belirleyen en önemli faktör olarak karşımıza çıkıyor.

Erken veya geç biçilen mısır silajının zararı nedir?

Erken veya geç biçilmiş mısır silajı olgunlaşma sırasında ve hayvanlara yedirme sırasında çeşitli problemlere yol açabiliyor. Bunun yanı sıra kalitesinde de önemli olumsuzluklar olabiliyor. Eğer erken biçerseniz:

•    Bitkinin proteini ve şeker düzeyi daha yüksek olabilir. Bununla birlikte sıkıştırma sırasında ve daha sonrasındaki olgunlaşma döneminde daha fazla su açığa çıkar. Bu su silaj dışına akarken pis kokulu bir ortam oluşturur ve aynı zamanda faydalı olan protein, asitler, vitamin ve minerallerin büyük kısmının da silajdan akmasına sebep olur. Sonuçta hayvanınıza yarayacak besin maddeleri yönünden zayıflamış “silaj posası” yedirmiş olursunuz.

•    Eğer silajın biçimini erken yaptıysanız bitkinin içeriğindeki fazla şeker asitliği fazla düzeyde artıracaktır. Bu gibi asitliği yüksek silajlar faydalı gibi görünse de hayvanların tüketim isteklerinde azalmalara yol açabiliyor.

•    Erken dönemde biçilerek hazırlanan mısır silajının içeriğindeki yüksek asitlik silaj açıldıktan sonra ve hayvanlara yedirme aşamasında daha hızlı kızışarak kolay bozulmalara sebep oluyor. Silaj nedeniyle hayvanın önünde gün boyu kalan rasyonun tümünde oluşan kızışma hayvanlarda ishal gibi basit sayılabilecek problemlerin yanında toksin nedeniyle ölümlere varan sonuçlara yol açabiliyor. Kızışan silajların üreme problemleri ve yavru atmalara da sebep olabileceği unutulmamalıdır.   

Kimi işletmelerde ise silajın geç biçildiğine rastlanılıyor. Bu durumda:

•    Bitkideki lif oranı artmış olduğu için iyi bir sıkıştırma yapmanız için bitkiyi daha ince kıydırmanız gerekecektir. İnce kıyılmış bitki biçim makinelerinin hem fazla enerji sarfiyatına hem de yemin kaba yem özelliğinin kaybolmasına sebep olmaktadır. Çünkü ince kıyılmış silajın pek çok hayvanda mide dönmelerine sebep olduğu sıklıkla rastlanılmaktadır.  

•    Eğer biçimi gecikmiş silajı normal uzunlukta kıydırayım derseniz içerisinde artan lif siz ne kadar sıkıştırırsanız sıkıştırın silajın tekrar gevşemesine ve dışarıdan hava çekmesine sebep olacaktır. Hava alan ve gevşeyen silaj ise yeterli asitlik oluşturmayarak kızışma, küflenmeye ve sonuçta toksin üretmeye sebep olacaktır. Maalesef hayvanlarına bu tip silajları tükettirip ölümlere sebep olan çok sayıda işletmeye rastladım. 

Türkiye şartları ile mısır silajını dünyaya tanıtan ABD şartları arasında silajlık materyalin biçim dönemine karar vermek için farklılık olabilir mi?

Türkiye’de bulunduğum bölge itibarıyla birçok silajlık mısır tarlasına ziyarette bulundum. Ben kendim Ziraat Mühendisi değilim fakat hayvanlarda birçok olumlu ve olumsuz etkiye sebep oldukları için konu itibarıyla ilgilenmek zorunda kaldım, silajlık mısır tarımı yapılan tarlaların özelliklerini sorguladım. Özellikle silajlık materyallerin biçim döneminin tayininde çok zorluk çektiğimi söyleyebilirim. Yurtdışında standart olarak tarlanın bir başı ile diğer başı arasında genellikle farklılık olmadığı için biçim zamanı önerisinin daha kolay yapıldığını düşünüyorum.

Türkiye’de ise tarlanın neredeyse her köşesi ve bölgesi başka bir toprak yapısına sahip olduğu gibi yetiştiricilerin zirai uygulamaları da farklı oluyor. Bunlara bağlı olarak mısır koçanlarının tane yapısı incelendiğinde bir bölge henüz süt olum aşamasında iken diğer bölgede ise biçim için tavsiye edilen zamanın gelmiş olduğuna çoğunlukla rastlayabiliyorsunuz. Bu durumda yetiştiricimizin karar vermesi elbette zorlaşacaktır.

Ben aşağıdaki Resim 1’de gösterildiği gibi derslerimde biçim zamanını tayin etmek için tarladan koçan örneği alınırken tek bir bölgeden değil birkaç bölgeden koçan örnekleri toplanarak ortadan kırıldıktan sonra bunların tanedeki süt çizgileri ortalamalarının alınmasını tavsiye ediyorum. Bizim şartlarımızda pratikte resimde gösterildiği gibi tarladan çapraz şekilde toplanan yaklaşık en az 10 adet mısır koçanının tane süt çizgisi ortalaması biçim zamanının belirlenmesinde faydalı olabileceğini söyleyebilirim. 

Silajlık mısır biçim dönemine nasıl karar verilebilir?

Silajlık mısırın biçim zamanının tayininde bilimsel olarak ve saha şartlarında pratik olarak aşağıda verilen bilgiler ışığında herkes kendine göre bir yol izleyebilir:

•    Koçanda tanenin süt çizgisi ve biçim dönemini açıklayan oldukça fazla yayın ve bilgi var. Yetiştiricilerimiz isterlerse bunlardan internetten bol miktarda bulabilirler. Genel bilimsel yayınlarda tanenin koçanla birleştiği yere doğru süt çizgisi 1/2 ile 3/4 arasında olması tavsiye edilmektedir. Çünkü bu dönemde olan silajlık mısırdan yapılan silajın asitliği oldukça uygun olduğu gibi aynı zamanda tarladan da en yüksek bitki verimi alınabilmektedir. Benim yaptığım değerlendirmede ise aşağıdaki Resim 2 ve 3’te kırılan koçanlarda bulunan süt çizgilerine 5 üzerinden puan verilmiştir.

En uygun ve tavsiye edilen biçim zamanı olan bitkinin yaklaşık %30-35 kuru maddede1 olduğu dönemi yakalamak için koçanlara 3-4 aralığında süt çizgisi puan ortalaması verilmesi gerekir. Tarafımdan yapılan bir araştırmada2 da Konya ilindeki süt ineği işletmelerinin %94.1’in biçim zamanında süt çizgisine dikkat ettiğinin belirlenmesi yetiştiricilerimizin bilimsel kriterlere uygun işlem yaptığı için mutluluk vericidir.  

•    ABD’de bu konuda bilgili olan bazı uzmanlar ile yaptığım sohbetlerde ise bitkinin toprağa yakın kısmından itibaren alt 3 yaprağının solgun ve sararmış olmasının biçim zamanının geldiğini işaret edebileceğini söylemişlerdi. Belki bu biçim zamanının yaklaştığına dair çok pratik bir öngörü ve işaret olabilir ama her tohum için ayrı bir yaprak sararma sıralaması olabileceği ihtimali de unutulmamalıdır.

•    Silajlık materyalleri için en uygun hasat zamanı öğleden sonra veya akşam saatleri olduğu söylenebilir. Çünkü sabahtan öğlene kadar alınan güneş ışını enerjisi fotosentez yoluyla şeker şeklinde bitkide birikmektedir. Öğleden sonra bitkide artan şeker miktarı bitki biçilip siloda sıkıştırıldıktan sonra daha iyi bir olgunlaşma ve asitlik düzeyinin artışı anlamına gelmektedir.

Mısır silajı süt ineği, besi, koyun, keçi gibi çok sayıda hayvan açısından oldukça önemli bir yem maddesidir. Özellikle süt ineklerinin günlük yediği yem miktarının 1/3’ünü mısır silajı oluşturmaktadır. Kaliteli bir mısır silajı yapımı için ilk şart bitkinin biçim zamanının iyi belirlenmesidir. Gecikilen her gün için kuru maddenin %0.5 arttığı unutulmamalıdır. Yetiştiricilerimizin bilimsel olarak arzu edilen ve belirtilen koşulları önemli olarak kabul etseler de saha şartlarında belki de bunları gerçekleştirmeleri zor olabilir. Yine de elimizden geldiği kadarıyla bu kurallara dikkat etmemizde ve yerine getirmemizde fayda var. Hedefimiz daima karlı ve sürdürülebilir bir hayvancılık olmalıdır. 

Kaynaklar:

1.    Roth, G., & Undersander, D. (1995). Corn silage production, management, and feeding. In Corn silage production, management, and feeding. American Society of Agronomy/Crop Science Society of America/Soil Science Society of America, Madison, WI.

2.    Gülşen, N., Akar U. (2020) Aile tipi süt ineği işletmelerinde kullanılan mısır silajlarının fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü, Proje No: 18202045.

-----------------------------------------------------------------------------------

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.

https://www.yetistiricisoruyor.com

nurettin@yetistiricisoruyor.com

https://www.facebook.com/yetistiricisoruyor/

https://www.instagram.com/nurettingulsen44/

https://twitter.com/ngulsen