Yetiştirici Köşesi

Mısır silajı hayvancılığın olmazsa olmaz yemi haline gelmiştir. Bu dünya hayvancılığının bir gerçeğidir. Bizim ülkemizde de mısır silajı yapımı yıldan yıla artmış olmakla birlikte ne derecede kaliteli silaj elde ettiğimiz üzerine ciddi bir şekilde durulması gerekiyor. Gittiğim birçok hayvancılık işletmesinde silaj yedirilmekle birlikte çoğunlukla kalitesinin yetersiz olduğunu gördüm. Silaj kalitesinin bozuk olmasının bir nedeni de silaj yapımından önce silo seçimi ve ortamının iyi bir şekilde hazırlanamamış olmasıdır.

Silonun eğimi neden önemlidir?

Türkiye şartlarında yatay beton veya düz toprak zemin üzerine silaj yapımı oldukça yaygındır. İster düz toprak zemin üzerine isterse beton yatay silolarda silajınızı yapın siloya eğim verilmesi oldukça önemli bir konudur. Özellikle bizim şartlarımızda silo eğiminin kaliteli bir silaj elde etmek için ne anlama geldiği iyi bilinmemektedir. Silajın yapıldığı hasıl mısır sulu bir yem materyali olduğu için sıkıştırılma ve olgunlaşma sırasında önemli bir miktarda su salmaktadır.

Özellikle beton siloların içe ters eğimli veya düz olması durumunda dışarı akması gereken silaj suyunun silonun içinde ve tabanda kalarak silajın bozulmasına sebep olduğu çoğu çiftlikte gözlenmektedir. Bu nedenle ister beton olsun isterse toprak üstü olsun silonun genellikle %2-5 civarında bir eğimin olması tavsiye edilir. (1) 

Silo tabanındaki drenaj oluklarının ve önündeki ızgaraların mutlaka temizlenmesi ve onarılması gerekir

Silonun taban oluklarının açık olması özellikle olgunlaşma sırasında ortaya çıkan asitli silaj suyun akmasını sağlayarak silo tabanı ve silajın bozulmasını engellemekte, silajın sulanmamasını sağlamaktadır. Silo önünde bulunan drenaj ızgaralarının da aynı şekilde temizlenmesi önemlidir. Birçok işletmede bu ızgaraların giderleri temizlenmediği ve akıntı sağlanamadığı için silo önünde asitli suyun birikerek koku ve mikrobik üremelere yol açtığını görülebilir. Bu basit işlemleri silaj yapmadan önce mutlaka yerine getirmeliyiz. Aksi taktirde bunların oluşturduğu problemleri ve hastalıkları yıl boyu çekebiliriz. 

Toprak üstü silolar tavsiye edilebilir mi?

Büyük çaplı işletmeler hariç orta ve küçük boyutlu süt ineği, besi ve koyun – keçi işletmelerinde toprak üstü siloların oldukça fazla olduğunu görebilirsiniz. İmkanı olmayan ve  beton yatay silo yapamayan yetiştiricilerimiz elbette bu toprak üstü siloları kolaylıkla yapabilirler. Bazı toprak üstü silolarda hazırlanan silajların beton silolarda yapılan silajlardan daha kaliteli olduğuna birçok sefer rastlamışımdır.

Konya’nın Karapınar ilçesinde örnek yetiştiriciler olarak gördüğüm İsmet Boztaş ve oğullarının hazırladığı ve aşağıda Resim 1’de görülen toprak üstü silodan alınan silaj örneklerinin yapılan laboratuvar analizleriyle hemen hemen her sene mükemmel kalitede olduklarına kendim şahit oldum. Toprak üstü silolarında eğimli bir arazide olması, silaj serilmeden ve sıkıştırılmadan önce birkaç parmak kalınlığında samanın veya kuru otun toprak üstüne serilmesi ve balık sırtı şeklinde sıkıştırılarak istif edilmesi tavsiye edilebilir.  

Özellikle kepçe ile yamaçlarda açılan çukurlarda yapılan silolamada toprağın silaja karıştığı ve hayvanlarda problem oluşturduğu oldukça fazla gözlenmektedir. Bu nedenle düz toprak üstü yığın daha fazla tavsiye edilebilir.

Beton silo duvarları mutlaka tamir edilmeli, delikler kapatılmalıdır

Çoğu işletmede, özellikle orta ve küçük çaplı hayvancılık işletmelerinde yatay siloların dış duvarlarında oluşan deliklerin silolama sırasında silaj içine hava girişine yol açarak silajın bozulmasına sebep olduğuna şahit olunmaktadır. Silajın asitliği yüksektir. Bu asitlik duvar betonunu eriterek bizim gözle göremeyeceğimiz deliklerin ve kanalların oluşmasına sebep olmaktadırlar. Silolama sırasında veya daha sonra bu deliklerden giren hava veya oksijen havasız ortamda sıkışık olarak kalması gereken silajda küflenme ve topaklanma yapmaktadır.

Bu nedenle silo açıldıktan sonra özellikle duvar diplerinde oldukça fazla miktarda silajın bozulduğuna rastlamaktayız. Çoğu işletmede buna bağlı olarak silajın en az %10’unun atıldığı söylenmektedir. Yemin bu kadar pahalı olduğu, hele hele yeşil yem kaynağına bu kadar zor ulaştığımız bir zamanda silajın bozulma nedeniyle atılması kabul edilemez. 

Peki bu durumlarla sık karşılaşılıyorsa ne yapılması gerekir? İlk olarak silaj sıkıştırıldıktan sonra üzerine çektiğimiz naylonun aynısını silolama başlamadan tabandan başlayarak yan duvarları en az 150-200 cm aşacak şekilde silonu duvarlarını silo naylonuyla kapatmalı ve sıkıştırılan silajın üzerine örtülmelidir2. Bazı yetiştiricilerin “bu masrafı artırır, silajı pahalandırır” dediğini duyar gibi oluyorum.

Acaba duvardan hava aldığı için bozulma nedeniyle atılan silaj mı yoksa naylon mu pahalıya mal oluyor? Bunu da yetiştiricilerimizin tercihine bırakıyorum. Bursa’da bulunan İtimat Damızlık Süt Sığırcılığı İşletmeleri Koordinatörü Ziraat Mühendisi Zooteknist Ufuk ARKIL tarafından paylaşılan gece gündüz süren silaj yapım sezonu resminde (Resim 2) silonun yan duvarlarına güzel bir naylon uygulaması yapıldığı görülmektedir.  

İkinci olarak ise her sene silolama başlamadan boş duvarların gözeneklerinin belirlenerek yeniden betonlanması, sıvanması gerçekleştirilebilir. Tabii bu gözenekleri tespit etmek de zor olabilir. O nedenle yan duvarlara silo naylonu çekilmesi daha pratik bir uygulama olabilir. Yine de yan ve arka duvarların silolama sırasında basınç nedeniyle çatlaması veya çökmesi göz önüne alınarak erken dönemde tamiratları yapılmalıdır. 

Silonun üstü nasıl kapatılmalıdır?

Silonun üstü sıkıştırma işlemi bitince silo naylonuyla mutlaka kapatılmalıdır. Hem de toplu iğne başı büyüklüğünde delik veya hava aralığı kalmamasına dikkat edilerek. Hava alan silaj birkaç saat içerisinde bozulur, küflenir. Bu durumda siloyu açtığınızda üzücü bir durumla karşılaşabilirsiniz. ABD’de araştırmalara katıldığım dönemde silonun alanı ve genişliği büyüklüğünde yaptırılmış tır veya kamyon brandalarına benzer örtü materyalinin hemen hemen her siloda kullanıldığını gördüm (Resim 3).

Silaj açıldıktan sonra kullanım ölçüsünde katlanarak arkaya doğru bırakılan bu brandaların ağırlık yaparak silo naylonunu koruduğu söylenebilir. Ayrıca kuşların keskin gözleriyle belirledikleri mısır tanelerini almak için üst silo naylonunu delmelerini engellediğini dolayısıyla silajın hava almasını önlediğini söyleyebilirim. Silaj bittikten sonra temizlenerek katlanan branda bir sonraki sene de rahatlıkla kullanılabilmektedir. 

Silo naylonu çekildikten sonra üstünün toprakla kaplanması uygun mudur?

Anadolu’da birçok mısır silajı kullanan işletmede silonun naylonla kapatıldıktan sonra üstüne toprak serpilerek kaplandığına şahit olunmaktadır. Bence bu silaj açılmadan önce küçük ve keskin taşlar içerdiği için naylonların delinmesine yol açtığı gibi silajı alınma aşamasında da silajın toprakla kirlenmesine sebep olabiliyor. Toprağı üstten ayıklamak oldukça zor bir işlem ve iş gücü gerektiriyor. Sabahın beşinde yem hazırlayan bir işçinin naylon üstü toprağı temizlemesi zor olsa gerek diye düşünülebilir.

Hele bir de kış şartlarında özellikle don oluştuğu dönemlerde. Bunun yerine çıkma lastik yanakları denenebilir. Yine yukarıdaki resimde de görülebileceği gibi yurt dışında çoğu yerde kullanılan brandadan ve buna benzer kumaşlardan hazırlanan ağırlık oluşturan kum torbalarının oldukça faydalı olduğunu ve her sene yeniden rahatlıkla kullanılabileceğini söyleyebilirim.

Silaj ve özellikle de artık birçok işletmede başlıca yem maddesi olan mısır silajının yapılması için hazırlık aşaması ve sonrası uygulamalar oldukça önemli bir konudur. Şansa bırakılmamalıdır, en iyi silo şartları açısından da bütün önlemler alınmalıdır. Aksi taktirde şu anda en ucuz yem kaynağı olan mısır silajı en pahalı yem haline gelebilir.

Kaynaklar

1. Huhke, R. L. (1995): Bunker silo sizing and management. – http://pods.dasnr.okstate.edu/docushare/dsweb/Get/Document-2266/BAE-1011web.pdf. 

2. Lima, L. M., Dos Santos, J. P., Casagrande, D. R., Ávila, C. L. S., Lara, M. S., & Bernardes, T. F. (2017). Lining bunker walls with oxygen barrier film reduces nutrient losses in corn silages. Journal of Dairy Science, 100(6), 4565-4573.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.

https://www.yetistiricisoruyor.com

nurettin@yetistiricisoruyor.com

https://www.facebook.com/yetistiricisoruyor/

https://www.instagram.com/nurettingulsen44/

https://twitter.com/ngulsen