Yetiştirici Köşesi

Hayvancılığın temel kurallarından birisi işletmede hasta hayvan sayısının az olmasıdır. Bunu besleme düzenlemeleri ve aşı gibi koruyucu uygulamalarla sağlayabilirsiniz. Yoğun bir şekilde iğne ve ilaç kullanılan hayvancılık işletmelerinin ciddi problemleri olduğu ve zarar içerisinde oldukları söylenebilir. Bu problemlerin çoğu işletmelerde yapılan bilinçsiz veya eksik beslemeden ileri gelmektedir. Yani beslemeyi bilmiyor veya beceremiyorsanız işletmenizde ve hayvanlarınızda her türlü hastalığın kol gezmesi normaldir. 

Beslemesi eksik olan canlılarda her şeyden önce bağışıklık sistemi çöker

Bağışıklık sistemi son zamanlarda pandemi ile hayatımıza girmiş ve birçoğumuzun artık üzerinde yorum yaptığı sağlıkla ilgili önemli konulardan birisidir. İnsanlarımızın bu konuda bilgili ve duyarlı olmalarının son derece sevindirici bir gelişme olduğu söylenebilir. Çevremizde bizde ve hayvanlarımızda hastalık oluşturan çok sayıda zararlı mikroorganizma bulunmaktadır. Önemli olan bunlara karşı bizim ve hayvanlarımızın bağışıklık sistemini diri, canlı ve güçlü tutmaktır. Bu nedenle hastalıklara karşı her zaman önlem almalıyız. 

Dezenfeksiyon ve aşılama bu önlemlerin başında gelmektedir. Hayvanlar veya kendimizle ilgili olarak yaptığımız her işleme öncelikle dezenfeksiyonla başlarız. Elimizi yıkamak bile bir dezenfeksiyon işlemidir. Bütün bu önlemlere rağmen ortamda bulunan zararlı hastalık yapan bakteriler ve diğer zararlılar hayvanlarımız ve kendimizde hastalık yapabilmektedirler. Bunun başlıca sebebi yetersiz veya eksik besleme nedeniyle bağışıklık sistemimizin güçsüz kalmasıdır. Nasıl ki ordusu ve savunma sistemi iyi olmayan bir ülke istilaya uğrarsa canlılar da bünyeleri zayıf düştüğünde istilaya uğrarlar. Hem de gözle görünmeyecek kadar küçük canlılar ölüme yol açan ciddi hastalıklar yapabilirler. 

Yüksek verimli hayvanlarımızın beslenmelerine özellikle dikkat etmeliyiz

Doğum sonrası yüksek verimli hayvanların verimlerinin en yükseğe ulaştığı ilk 3 ay çok sık hastalanmaları tesadüf değildir. Çünkü yüksek verimli bir süt ineği günde yaklaşık 2 kg süt yağı, 1.6 kg süt proteini, 2.5 kg süt şekeri, 65 gram kalsiyum, 50 gram fosfor ve 8 grama kadar magnezyumu süt ile vücudundan atmaktadır1. Bunun dışında hayvanın ayrıca yaşama ve diğer faaliyetleri içinde besin maddelerine ihtiyacı vardır. Hayvanlara uygun bir besleme yapılamazsa maalesef doğumdan sonraki ilk ay içerisinde bu hayvanların yoğun bir şekilde hastalanmaları kaçınılmazdır.

Süt ineklerinin ölüm nedenleri üzerine yapılan bir saha araştırmasında süt ineklerinde yaklaşık %6 olan ölüm oranını süt verme dönemi içerisinde paylaştırıldığında en yüksek oranın doğumdan sonraki ilk ayda gözlendiği (%46) ifade edilmiştir (Şekil 1)2. Bu ölümlerde en yüksek payın ise meme iltihabı olan mastitise ait olduğu belirtilmiştir3. Bizim ülkemizde bu oranlar ne kadar bilemiyorum ama birçok süt ineği işletmesinde doğum sonrası yağlı karaciğer, mide dönmeleri, ketozis, mide ekşimesi, mastitis gibi hastalıkların oldukça fazla oranda olduğunu söyleyebilirim. Beslenme yetersizliği veya yanlış rasyonlar nedeniyle bu dönemde gözlenen aşırı zayıflama bağışıklık sistemini bozan ve hayvanı hastalıklara duyarlı hale getiren bazı maddeleri kanda artırmaktadır.  

Yetiştiricilerimiz işletmelerinde hastalık çoksa öncelikle beslemeyi gözden geçirmeli

Gittiğim birçok işletmede hastalık durumunda öncelikle antibiyotik kullanımının ön plana çıktığına rastlamaktayım. Eğer bir işletmede antibiyotik kullanımı yüksekse o işletmede önemli idari ve besleme hataları vardır. Hayvanlarınıza her gün iğne ve antibiyotik yaparak onları koruyamazsınız. Doğum mevsiminin yaklaştığı bugünlerde süt inekleri için aşağıda belirtilen konulara özellikle dikkat etmemiz gerekiyor: 

•    Öncelikle kuruya ayırdığınız hayvanları ayrı bir bölmeye alarak besleyiniz. Kurudaki hayvanlarınızı süt veren hayvanlarla beslemeniz demek onların aşırı yağlanarak doğum döneminden itibaren daha fazla hastalanacakları anlamına gelmektedir.  

•    Doğum öncesi son 3 hafta hayvanların gelecek süt verim döneminde yedirilecek yemlere alıştırma yapmanız oldukça önemlidir. Bunu yaparken kanı asitlendiren besleme uygulamaları ve buna yardımcı olan yemleri tercih etmeniz sizin menfaatinizedir. Bu amaçla bir hekimden veya zooteknist uzmandan yardım almanız önerilir. 

•    Doğum haftası hayvanınızı ayrı bir doğum ünitesine alınız. Hayvanınızın yediği yem miktarını günlük olarak tartınız. Bu size çok yardım edecektir. Bunun dışında hayvanın enerji metabolizmasını destekleyecek katkılar ile vitamin ve mineralleri bu ünitede takviye ediniz. Doğum sonrası yeme hızlı geçiş yapamayan hayvanlarda ve stresli kalabalık bölmelerde doğum yapan hayvanlarda daha çok ilaç kullandığınızı fark edeceksiniz. 

•    Doğum sonrası ilk ay lohusalık dönemidir. Bu ay hayvanın en fazla zayıfladığı ve bağışıklık sisteminin çöktüğü zaman dilimidir. Aşağıdaki Resim 1’de görüleceği gibi birçok hastalık doğum sonrası ilk ay gözlenmekte ve hayvanların çoğu bu ay içerisinde kesime gönderilmektedir. Bunu ispatlar şekilde yurtdışında süt verme döneminde olan 259 adet süt ineğinin ölüm nedeni Şekil 1’de gösterilmiştir2. Doğum sonrası ilk ay ve sonrası iki aylık dönemde hayvanınızın verimine göre rasyon yaptırmak ilaç kullanımınızı önemli ölçüde düşürecektir.  

•    Özellikle doğumdan sonraki ilk 3 ay hayvanların beslenmesine yani rasyonlarına dikkat etmeliyiz. Bu 3 aya dikkat edersek zaten geriye hayvan hastalıkları ve üreme problemleriyle ilgili sorunlar kalmıyor. Sonuçta ilaç kullanmanıza da gerek olmuyor.

Resim 1. Hastalıkları azaltmak için doğum dönemi beslemesi ve hayvan refahına dikkat etmeliyiz

Hayvancılık işletmelerinin karlı ve sürdürülebilir olması için sağlıklı hayvanlara ihtiyaç bulunmaktadır. Her gün hasta olan, kazandığını iğne ve ilaç gibi sağlık harcamalarına ayıran işletmeler besleme ve aşı gibi koruyucu önlemlere ne derecede dikkat ettiklerini tekrar gözden geçirmelidirler. Birçok yetiştirici günlük süt veya et üretimini göz önüne almaktadır. Bununla birlikte bir hayvanın süt verimi veya kilo alması azalmadan önce hayvanın bağışıklık sisteminin çöktüğü ve her an hastalanmaya müsait olduğu unutulmamadır. 

Kaynaklar:

1.    Ingvartsen, K. L., & Moyes, K. (2013). Nutrition, immune function and health of dairy cattle. Animal 7: 112–122.

2.    Hagner, K. A., Nordgren, H. S., Aaltonen, K., Sarjokari, K., Rautala, H., Sironen, T., ... & Rajala-Schultz, P. J. (2023). Necropsy-based study on dairy cow mortality—Underlying causes of death. Journal of Dairy Science, 106(4), 2846-2856.

3.    Işık, A.H., Alakuş, F., Eskicioğlu, Ö.C. Hayvancılıkta Robotik Sistemler ve Yapay Zekâ Uygulamaları. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9(6), 370-382.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.

https://www.yetistiricisoruyor.com

nurettin@yetistiricisoruyor.com

https://www.facebook.com/yetistiricisoruyor/

https://www.instagram.com/nurettingulsen44/

https://twitter.com/ngulsen