Yetiştirici Köşesi

Yazın son günlerinin herhalde kaba yem sıkıntısının zirveye ulaştığı bir dönem olduğunu herkes bilmektedir. Bu dönemden sonra en kolay ulaşılabilen kaba yem kaynaklarından birisi de mısır silajıdır. Yeterli kaba yemi olmayan veya rasyonu ıslatacak kaba yem kaynağını sağlayamayan yetiştiriciler mısır silajını bir an önce biçmek için gün saymaktadırlar.

Peki mısır silajı yapılırken en başta düşünülmesi gereken kriter ne olabilir?   

Hasıl mısırın parçalanma uzunluğu silaj kalitesini etkiler mi?

Türkiye’de Dokuz Eylül Üniversitesi Veteriner Fakültesinde görev yapan Prof. Dr. Mehmet Ali BAL ve çalışma arkadaşları tarafından ABD’de yürütülen bir araştırmanın sonuçları 2000 yılında önemli bir dergide yayınlanmış ve uzun yıllar dünyada kaynak olarak kullanılmıştır1. Bu makale sonuçlarına göre Bal ve arkadaşları yem tüketiminin ve silajdaki nişasta sindiriminin artması, dolayısıyla iyi bir süt verimi performansının sağlanması için mısır silajının partikül büyüklüğünün 0.95-1.90 cm arasında olması gerektiğini bildirmişlerdir. 

Son dönemlerde artan mazot fiyatıyla mısır silajı kalitesi arasında bir ilişki olabilir mi diye bir soru akla gelmiş olabilir.

Mazot fiyatı mısır tarlasının dönümündeki biçim fiyatını etkileyebilir. Eğer hasıl mısır biçilirken partikül büyüklüğü dediğimiz parçalama boyutu küçültülürse harcanan yakıt miktarı artabilir. Üzerine fazla araştırma olmasa da saha deneyimlerime dayalı olarak silajın boyutun büyük olmasının hayvanlar üzerinde bazı olumsuz etkilerinin olabileceğini söyleyebilirim.

-Hasıl mısırın boyutu büyük olarak biçilirse üzerini sıkıştıran aracın ağırlığı ne kadar çok olursa olsun tekrar gevşeyecektir. Çünkü uzun biçim yapılırsa özellikle saplı kısımlardaki lifler sıkıştırmaya karşı dirençli oldukları için traktör veya iş makinası ağırlığı geçtikten sonra tekrar eski şekline gelirler.

-Uzun mısır parçaları eski şekline gelirken içine hava çekebilir. Bir silaj hazırlanırken içerisinde hava kaldığında olgunlaşması gecikecek ve aynı zamanda bozulmasını engelleyecek yeterli asitlik oluşmayacaktır.

-Yeterince sıkıştırılamayan veya sıkıştırılsa dahi tekrar gevşeyerek içine hava çeken silajlarda kızışma başlayacaktır. Bunun sonucunda silaj için için yanarak hayvana yarayışlı besin maddeleri kaybolacak veya hayvanın sindiremeyeceği maddelere dönüşecektir.

-Kızışmayla birlikte birçok zararlı mantar, maya ve bakteri silaj içerisinde üreyerek hayvanı hastalandıracak küf ve toksinleri üreteceklerdir. Gezdiğim birçok işletmede, üreyen bu küf ve toksinlerin hayvanların verim ve sağlıklarını olumsuz etkilediklerine, ölüme varan sonuçlar ortaya çıkardıklarına şahit oldum.

-Bu küflerin son zamanlarda hayvanların kızgınlık göstermeme ve bütün gebelik dönemlerinde yavru atma gibi birçok üreme problemlerine de yol açtığına da rastlanılmaktadır.

Resim 1. Silajın biçim uzunluğu kalitesini etkileyen ana faktörlerden birisidir

Mısır silajının partikül veya parçalanma büyüklüğü ne kadar olmalıdır?

İneklerin veya işkembeli hayvanların normal standartlarda beslenmesi için ABD’de geliştirilen bir elek takımı son dönemlerde fazlaca kullanılmaya başlanmıştır. Bu elek takımı ile biçilen hasıl mısır parçalarının istenilen boyutta olup olmadıklarını çevrenizde bulunan hayvan besleme uzmanlarından isteyebilirsiniz. Bu uzmanlar tarafından rahatlıkla kullanılabilen resimde görülen Pensilvanya Eyalet Üniversitesi tarafından geliştirilen 4 elekli partikül analiz seti analizlerine göre iyi bir mısır silajı partiküllerinin 19 mm çapındaki delikleri bulunan en üst elek üzerinde kalan kısmının %2-8, 8 mm’lik 2. elek üzerinde kalan kısmının %60-80, 4 mm’lik 3. elek üzerinde kalan kısmının ise %20-30 olması gerektiği bildirilmiştir2.

Mısır silajı rasyonda tek kaba yem kaynağı ise 19 mm’lik üst elekte kalan oranının en düşük %8, rasyonda başka kaba yem kaynakları da kullanılıyorsa %3 olması gerekmektedir3. Bu nedenle mısır silajı partiküllerinin çoğunun 2. elek olan 8 mm’lik elek üstünden kalması istenmektedir2. 

Tablo 1. Konya ve çevre illerdeki süt ineği çiftliklerinden toplanan mısır silajı numunelerinin partikül büyüklükleri 

Mısır silajı gibi kaba yem kaynaklarının partikül büyüklüğünün uzun olması hayvanların yem seçmesi ve işkembe sindiriminin bozulmasına sebep olmaktadır. Silaj partikülünün çok kısaltılması veya ince kıyılması ise silajın kaba yem özelliğinin azalması nedeniyle süt yağı düşüklüğü ve dördüncü midenin dönmesi dahil birçok probleme yol açmaktadır. Konya ve çevre illerinde yapılmış mısır silajlarının özelliklerinin araştırılması ile ilgili olarak tamamladığımız bir araştırma projesinde4 Tablo 1’de verilen sonuçlara ulaşılmıştır.

Mısır silajı numunelerinin separatörün 9-19 mm arası ölçüye sahip 2. eleğinin üzerinde kalan ortalama oranı %61 olarak belirlenmiştir. Mısır silajı örneklerinin Penn State Partikül Separatörü ile yapılan partikül büyüklüğü testlerinde üst elekte kalan oran arzu edilen üst sınıra yakın bulunurken (%9,89) Tablo 1’de de görüleceği gibi bazı işletmelerde en üst elekte kalan kısmın %30 civarına kadar çıktığı belirlenmiştir.  

Özellikle 2. elekte kalan oranın düşük olması biçim aşamasında partikül büyüklüğü testinin yapılmasının yaygınlaştırılması gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu sonuçlar, biçim sırasında partikül büyüklüğünün tam olarak ayarlanmadığını ve oluşan silajın asitliğinin yeterince düşürülemeyebileceğini göstermektedir. Özellikle günde 20 kg üzerinde bu silajı yediren işletmelerde toksin ve yem seçme kaynaklı problemlerin gözlenebileceği söylenebilir. 

Resim 2. Uzun boyutlu silaj hayvanlarda yem seçmeye sebep olabilir

Kaynaklar

1.    Bal, M. A., Shaver, R. D., Jirovec, A. G., Shinners, K. J., & Coors, J. G. (2000). Crop processing and chop length of corn silage: Effects on intake, digestion, and milk production by dairy cows. Journal of Dairy Science, 83(6), 1264-1273.

2.    Roth G, Heinrichs AJ. 2001. Corn silage production and management. Pennsylvania State University. Agronomy Facts, 18: UC079.

3.    Heinrichs J. 2013. The Penn State Particle Separator. Pennsylvania State University, College Agric Sci, Cooperative Ext., University Park, PA, Tech Bull DSE 13-186.

4.    Gülşen N. Akar U. (2020). Aile Tipi Süt İneği İşletmelerinde Kullanılan Mısır Silajlarının Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi BAP Koordinatörlüğü, Proje No: 18202045

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prof. Dr. Nurettin GÜLŞEN

Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Konya.

https://www.yetistiricisoruyor.com

nurettin@yetistiricisoruyor.com

https://www.facebook.com/yetistiricisoruyor/

https://www.instagram.com/nurettingulsen44/

https://twitter.com/ngulsen